Якаў Іванавіч Трашчанок

Якаў Іванавіч Трашчанок
Дата нараджэння	15 лістапада 1931(1931-11-15)
Месца нараджэння	Менск, БССР, СССР
Дата смерці	14 жніўня 2011(2011-08-14) (79 гадоў)
Месца смерці	Магілёў, Магілёўская вобласць, Беларусь
Грамадзянства	Беларусь
Род дзейнасці	педагог, гісторык
Навуковая сфера	гісторыя Беларусі
Месца працы	МДУ імя А. А. Куляшова
Альма-матар	БДПУ
Вядомыя вучні	Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка
Узнагароды

Якаў Іванавіч Трашчанок (Трашчонак; 15 лістапада 1931, Мінск — 14 жніўня 2011, Магілёў) — педагог і гісторык, дацэнт (1995—2004). Вучань Л. Абецэдарскага.

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і ваеннаслужачага. У перыяд Вялікай Айчыннай вайны быў эвакуіраваны ў Саратаўскую вобласць. У 1947, па заканчэнні сямігодкі, паступіў у Растоўскае падрыхтоўчае артылерыйскае вучылішча, адкуль у 1949 быў накіраваны ў Калінінградскае гвардзейскай артылерыйскае вучылішча. Скончыўшы яго, праходзіў службу на афіцэрскіх пасадах ва Узброеных Сілах СССР, у тым ліку і за мяжой. У 1956 быў звольнены з арміі.

У 1963 годзе скончыў гістарычна-геаграфічны факультэт Мінскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута. Паступіў у аспірантуру БДУ (1964). Аднак дысертацыю не абараніў. Рукапіс кандыдацкай дысертацыі (1971) на тэму «Документальные материалы ЦГАОР БССР как источник по истории рабочего класса Белоруссии в период первой пятилетки (1928—1932)» захоўваецца ў НББ, а аўтарэферат — у чытальнай залы бібліятэкі Гомельскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Францыска Скарыны.

З 1967 працаваў выкладчыкам кафедры гісторыі СССР Магілёўскага дзяржаўнага універсітэта імя А. Куляшова, дацэнт кафедры расійскай і савецкай гісторыі (1995—2004), потым на пасадзе старшага навуковага супрацоўніка навукова-даследчага сектара ўніверсітэта.

Выкладаў гісторыю ў А. Лукашэнкі.

Заклікаў А. Лукашэнку паводле прыкладу Сталіна ўзяць пад свой кантроль выданне падручнікаў па гісторыі, што апошні зрабіў у 2002 годзе. Пасля гэтага атрымаў ад кіраўніка дзяржавы заказ напісаць падручнік: «Напиши учебник в таком стиле, как ты у нас преподавал историю». Быў уведзены ў склад дзяржаўнай камісіі па падрыхтоўцы падручнікаў у гуманітарна-грамадазнаўчай сферы.

У 2004 годзе ўказам А. Лукашэнкі ўзнагароджаны ордэнам Пашаны.

Погляды і дзейнасць

Стаяў на крайніх пазіцыях заходнерусізму і праваслаўнага фанатызму. Не прымаў беларусаў як самастойны народ і разглядаў Беларусь як частку Расіі. Аднак у адрозненні ад ідэолага «заходнерусізму» М. Каяловіча не прызнаваў гістарычнай адметнасці беларусаў. Імкнуўся сцвердзіць велізарную праваслаўную імперыю, праваслаўную дзяржаву з панаваннем Расіі.

З 2002 па заданню А. Лукашэнкі распрацоўваў новую канцэпцыю гістарычнай адукацыі ў Беларусі, якая неўзабаве была ўхвалена і пачала рэалізоўвацца праз вучэбныя праграмы і дапаможнікі. Аўтараў папярэдняй канцэпцыі называў «нацыянал-радыкаламі», або «нацыяналістамі». Цвердзіў, што Вялікае Княства Літоўскае і Рэч Паспалітая ніякім чынам не могуць звязвацца з нацыянальнай беларускай гісторыяй, таму што «гэта дзяржавы каталіцкія», і яны «праводзілі дыскрымінацыйную палітыку ў адносінах да беларусаў». Шляхта паводле Трашчанка таксама не мае ніякіх адносін да нацыянальнай гісторыі Беларусі, таму што яна «здрадзіла праваслаўю», а хто не здрадзіў праваслаўю, мусіў быў «ісці на Усход да цара маскоўскага прасіць паратунку». Змешваючы ўсё такім чынам, аўтар канцэпцыі заклікаў увесці праваслаўе як факультатыў у школах. Скрайне негатыўна ацэньваў усякія народныя паўстанні, інтэрпрэтаваў іх яшчэ горш, чым было ў савецкія часы.

Лічыў, што гістарычная адукацыя ў Беларусі мусіць будавацца на трох курсах: першы курс — нацыянальная гісторыя, другі — рэгіянальная, трэці — усеагульная. Але парадокс у тым, што галоўнай з’яўляецца менавіта рэгіянальная гісторыя, а нацыянальная — гэта кароценькі курс гісторыі беларускіх праваслаўных земляў. Рэгіянальная — гэта гісторыя, як пісаў Трашчанок, «восточных славян, России и СССР» — ільвіная доля ўсёй нагрузкі на вучняў. Усеагульная — сціслая гісторыя Захаду. Гісторыя ВКЛ і Рэчы Паспалітай мусіць вывучацца, паводле Трашчанка, у курсе ўсеагульнай гісторыі — не проста адмежавана ад Беларусі, але як чужая. Такую схему планаваў прыкласці як для школьнай адукацыі, гэтак і для вышэйшай.

На думку Трашчанка, пры выкладанні гісторыі мусіла дамінаваць руская мова, пры гэтым ён лічыў, што найлепшым варыянтам, увогуле, з’яўляўся пераход на карыстанне расійскімі падручнікамі. Беларускай мовай не валодаў.

Асноўныя працы

Пісаў выключна на рускай мове.

Аўтар універсітэцкага вучэбнага дапаможніка «История Беларуси. В 2-х частях» (2003), які выйшаў пад грыфам «Дапушчана Міністэрствам адукацыі» і пачаў узмоцнена насаджацца ва ўсе звёны гістарычнай адукацыі. У ім Трашчанок даў прынцыпова іншую ацэнку вузлавых пытанняў гісторыі Беларусі, чым у выдадзеных у першай палове 1990-х гадоў у 2 частках «Нарысах гісторыі Беларусі», падрыхтаваных групай гісторыкаў пад кіраўніцтвам дырэктара Інстытута гісторыі НАНБ М. П. Касцюка. Гісторыя старажытнай Беларусі выкладзена з пазіцый «усходнееўрапейскай праваслаўнай цывілізацыі», падкрэсліваецца асаблівы характар гістарычных сувязяў Беларусі з Расіяй, існуючых на працягу яе гісторыі.

У 2008 годзе пад яго рэдактурай выйшаў падручнік па гісторыі Беларусі для 10-га класа сярэдняй школы, які змяшчае адмысловы параграф «Гістарыяграфічны міф пра Вікенція (Кастуся) Каліноўскага». Паказаў кіраўніка паўстання наступным чынам: «Па этнічнай самаідэнтыфікацыі, ён быў, безумоўна, палякам і ніколі не называў сябе беларусам. Ніякіх аб’ектыўных падстаў ператвараць К. Каліноўскага ў „нацыянальнага героя беларускага народа“ не існуе» (руск.).

Крытыка

Трашчанка абвінавачвалі ў нячыстасці метадаў дзеля ачарнення апанентаў. У прыватнасці, у 1965 годзе ён даслаў у газету «Советская Белоруссия» палітычны данос на беларускага літаратара Міколу Прашковіча, у якім падтасаваў факты і прыпісаў М. Прашковічу тое, што той насамрэч не сцвярджаў.

Беларускія гісторыкі паказваюць на тое, што ў падручніках Трашчанка змяшчаецца цэлы шэраг фальсіфікацый і падтасовак. Апроч таго, у іх выказваюцца адкрытыя абразы ў бок апанентаў і, увогуле, прысутнічае распальванне міжнацыянальнай варожасці.

Доктар гістарычных навук А. Смалянчук паказвае на тое, што пісаць звычайную навуковую рэцэнзію на падручнікі Я. Трашчанка проста немагчыма, а яго канцэпцыі з’яўляецца антынавуковымі. Гісторык Г. Сагановіч характарызуе падручнікі Трашчанка як цынічную насмешку з беларускай гістарычнай навукі.

Бібліяграфія

• Философия образования и проблема человека: Учеб. пособие / М. И. Вишневский, В. А. Костенич, Я. И. Трещенок. — Могилев : МГУ имени А. Кулешова, 1997. — 68 с.
• Трещенок, Я. И. Введение в методологию исторического познания / Я. И. Трещенок. — Могилев : МГУ имени А. Кулешова, 1999. — 34 с.
• Трещенок, Я. И. История Беларуси. В 2-х ч. Ч. 1 : Досоветский период / Я. И. Трещенок. — Могилев : МГУ имени А. Кулешова, 2004. — 294 с.
• Трещенок, Я. И. О сущностных характеристиках советского общества / Я. И. Трещенок. — Могилев : МГУ имени А. Кулешова, 2003. — 17 с.
• История Беларуси. В 2-х ч. Ч. 2. / Я. И. Трещенок [и др.]; под ред. Я. И. Трещенка. — Могилев : МГУ имени А. Кулешова, 2005. — 310 с.
• Трещенок, Я. И. Государственная идеология и национальная идея Республики Беларусь / Я. И. Трещенок. — Могилев : МГУ имени А. Кулешова, 2006. — 134 с.
• Хрестоматия по истории Беларуси : В 2 ч. Ч. 1. С древнейших времен до 1917 г. / сост.: Я. И. Трещенок [и др.]; под науч. ред. К. М. Бондаренко. — Минск : Издательский центр БГУ, 2008. — 623 с.
• История Беларуси с древнейших времён до октября 1917 года : учебное пособие для 10-го класса общеобразовательных школ с русским языком обучения / В. В. Волженков, Я. И. Трещенок, А. А. Воробьев. — Минск : Адукацыя і выхаванне, 2008. — 255 с.
• История Беларуси (октябрь 1917 — начало XXI в.) : учебное пособие для 11-го класса общеобразовательных учреждений с русским языком обучения / Я. И. Трещенок, А. А. Воробьев, М. Н. Железняк; под редакцией Я. И. Трещенка. — Минск : Народная асвета, 2009. — 181 с.